Ш.Жиесова

М.Әуезов атындағы орта жалпы білім беретін

мектептің тарих пәнінің мүғалімі

 

«Әр өлеңі ұлт рухын оятқан»

Жұбан Молдағалиев көп поэмалар жазған ақын. Поэзияда қанша еңбек етсе, соның қақ жартысы поэмаға арналған деуге болады. Оған дағдыланған, шеберленген ақын.қай ақын болса да, сан алуан тақырыпты сан түрлі жанрда –бірде өлең, лирика түрінде, бірде ұзақ хикая, жыр, поэма түрінде –меңгеріп, шешуге ұмтылатыны белгілі. Ол поэманы көп және әріден жазған. Оның алғашқы поэмалары «Нұрлы жол», «Қызыл галстук», «Қиял қанатында» 50-жылдары балаларға арналған әдебиет бәйгесіне қатысу мақсатында жазылған. Оларда ақын жастарға патриоттық тәрбие берер ойлар айтып, жаңа ұрпақты еңбекке баулудың проблемаларын көтерді. 70-ж.ортасында ұзақ-ұзақ үш поэма жазған. Олар «Қыран дала» (1974) -1250 жол, «Сел»(1975) -1600 жол, «Байқоңыр баспалдақтары» (1977) -2100 жол. Мұның «Қыран дала» мен «Сел» поэмлары үшін ақынға КСРО мемлекеттік сыйлығы берілді. Жұбанның эпикалық талантының жаңа қыры «Жыр туралы жыр» (1956) поэмасынан басталады. Бұл – татар халқының батыр ұлы және ақыны Мұса Жәлелдің фашистер тұтқынында өткен өмірі мен ерлігі туралы. Ол өзінің соғыста өткен азапты өмірін еске алды. Мұса өмірі негізінде Жұбан өткенге жаңаша қарап, адам бойындағы биік рухтың асқақтығын,  адам өлгенмен, рухтың өлмейтінін көтере жырға қосты. Осы эпиктік үлгі кейін «Жесір тағдыры (1961) атты тартысқа құралған поэмада көрініс тапты. Мұнда 20-ғасырдың адам басына салған азабы мен қуанышын Айша атты қазақ әйелінің бейнесі арқылы ашты. өмірден ерте қағажу көріп жесір қалған, балаларымен Жабас байдың қол астында күнелткен Айшаның конфискация мен ұжымдастыру тұсындағы және соңғы дәуірдегі өмір үшін күресі мен жалғыз ұлын жеткізу жолындағы тартысты тіршілігі поэмада шынайы бейне тапты. Сол Айша сан алуан қиындықтың бәрін басынан кешіріп, теңдікке қолы жетіп, ақыры ұжымшар бастығы дәрежесіне көтеріледі. Бұл поэмада өмірбаяндық жайлар бар, яғни сюжет арқауы етіп ақынның өзі туып-өскен өлкенің, Құл руы елінің тағдыры алынған.

Жұбанның ақындық даңқын көтеріп, оның есімін әлемге мойындатқан шығармасы – «Мен қазақпын» (1964) поэмасын публицистикалық поэма деу қажет. Қазақтың ұлттық сипатының қалыптасу жолы –оның ерлік дәстүрі, рухының жоғарылығы, елі мен жері, оның байлығы, адамдары жайлы жырлайды.

Мен қазақпын мың өліп, мың тірілген,

Жөргегімде табыстым мұң тілімен

Жылағанда жүрегім күн тұтылып

Қуанғанда күлкімнен түн түрілген. Мұнда белгілі бір фабула, сюжет болмаса да, ақын тарихи оқиғаны жырлап отырғандай.

«Мен қазақпын мың өліп, мың тірілген» деген лейтмотив, қайырма бүкіл халықтың жүздеген жылдар бойына бастан кешірген мүшкіл халін білдіреді. Ауыр, азапты күндер, шапқыншылық, өнімсіз, митың тіршілік, белгісі жоқ күндер мен жылдар жайлы айтылғандай.

Мен қазақпын, ажалсыз анамын мен,

Құрсағыма сыйдырар даланы мен.

Пәк сәбимін бесікте уілдеген,

Дәуірлермен құрдаспын, даламын мен.

Осындай боп білмеймін кімнен тудым,

Бәлки қайсақ, бәлки бір күннен тудым.

Деп шатыпты біреулер «күннен тудым»,

Жоқ, сірә, мен қара құл, күңнен тудым.

Поэманы публицистикалық шығарма дейтініміз мағына жағынан терең шындықты кесек, құдіретті сөздер күшімен мойындау, пайымдауы мол болса, пафосы, тасып төгіліп жатқан асқақтығы жағынан пәрменді, отты. Поэма дүниеге келгеннен кейін сан рет радиомен де, концерт залы сахнасынан да оқылғанын білеміз, әлі де солай. Осы өлеңге ән жазылып, сахнадан айтылып та жүр. Поэма кәдімгі төрт жолды он бір буынмен жазылған, байырғы белгілі өлшем. «Мен-белеспін, мен-октябрьмін, көзім басыр болса да, ойым көргіш, Түрксіб боп төселдім поездарға, тамшы болдым, шық болдым, дән де болдым, Мен –Жамбылмын, мен –Москва, Жиырма сегіз, Мен - Әлия, Мен –Мәншүк, мен –Төлеген» дегендей бейнелі теңеулермен, метафорамен бүкіл тарих айтылып тұрғанын сеземіз.

«Қыран дала» поэмасы ақынның өлең, лирикада талай көрініс тапқан дала, ауылды жер, берекелі ел іші деген ұғымдарды, ондағы өскен, өнген жандарды білдіретін, өзі сүйіп жырлайтын тақырыптың апогеясы, яғни шарықтап көрінген түрі деуге саяды. Тың жерді игеруге қатысқан, соған ат салысқан Тыңбай атынан жүріп отыратын хикая жаңа бастамаға байланысты бекіп, нығая түскен халықтар достығын, олардың бірге бас қосқан табысты еңбегін көрсетеді. Басты кейіпкердің өзі туралы баяндауы шығарма желісі болып тұр. Тыңбайды беларусь қарты асырап өсірген екен. Беларусь қарты төңкерістен бұрын-ақ қазақ жерінде болғанын, ауып келген орыс, украин, беларус мұжықтарына қазақ даласы пана болғанын айтып, ілгері тарихи шындықты біздің көз алдымызға елестетеді. Поэмада даланың қаталдығы, қыста бораны мен аязы қысқан, жазда ыстық аптабы күйдірген ауыр күндер мен түндер жайы, сол қиыншылықтарды жеңуге бастаған халық ерлігі кең, терең жырланады.

О дала, ойқой дала, өркен дала,

өңкей бір шілдехана өлкем дала!

Білмеймін неге сені теңерімді,

Кең дала, керік дала, көркем дала!

 

Қазақ даласының қырын да, сырын да білетін, әрі оның қан мен жанға сіңген тіршілік түбірі, тірлік төркіні екенін терең ұғатын ақын, сол ен далаға, кең далаға гимн, ода айтқысы келгендей. Жалпы, «Қыран дала» поэмасы осылай ұғылғанда ғана өз бағасын алады. «Қыран дала» дегендегі эпитет толық емес сияқты көрінеді. «Қыранды дала» емесп пе дегің келеді. Орысшасы «Орлиная степь» болған соң, сондай ой туады. Бұған ақынның өзі былай дейді:

Қыран деу – қанаттысың дегенім ғой,

Әйтпесе тең келер ме қыран саған?

Ақын мұнда даланың қыранды екенін, онда қыран ұшатынын айтпайды. Даланың өзін қыранға теңейді, қыранға балайды екен, яғни даланың өзі қыран, қанатты дала. Бұл поэма Қазақстанның ауылдық жайын, өркендеген, көркейген жайын, адамдар еңбегін көрсеткен сүбелі, поэма, дастан деп танылатын шығарма.

Алматы тарихында 1921 жылғы селден кейін немесе 1963жылғы Есік көлін жойып жіберген топаннан кейін, орасан қауіп әкелген 1973 жылғы сел 1975 жылы шыққан «Сел» поэмасының мазмұнына арқау болды. Шығарма түгелдец сол күндер мен түндердің аласұрған күрес сағаттарына, ессіз жауға қарсы біліммен, техникамен қаруланған адамдардың күресіне арналған. Мұндай оқөиғаны көркем шығарма қалай суреттеуі мүмкін. Олай болды, бұлай болды десе – ол жай баяндау болып шығар еді. Ақын ойға, суретке ерік береді. Сол жайттардың қалпын, түр-түсін көз алдына келтіреді. Ақынның шеберлігі де, шыдамдылығы да бұған жеткен. Бүгін де біз апат селдің бейнесін осы поэмадан көре аламыз.

Жетті кеп санаң ұққанша,

Кезекті демін, шыққанша.

Бүлк етіп тамыр соққанша,

Бұрқ етіп терді сыққанша.

Көргендей жауын аңдыған,

Жұлқынды жүрек, дір етті.

Секундта көзі алдынан

Сұрапыл сурет дүр етті.

Ақын егер тоғанды бұзып өткен сел қалаға келсе, не болар еді, қандай күйге жұрт душар болар еді деген ретпен елестетеді. «Тау бұзып тастардың сеңі өткен, бәрін де шерлі еткен, жер еткен» сурет шығар еді. Басшының көз алдынан елу жыл бұрынғы сел елестеп кетті. Тайыр Жароков жырлаған тасқынға қарағанда, бұл тасқынның беталысы жаман, қауіптірек, бірақ күш пен техникада басқаша, ондағыдай құралақан емесспіз. Осындай лирикалық шегіністерден кейін, тікелей тоған үшін күрес жайы баяндалады. Тасқын суретін ақын былай береді:

Мың –мың айдаһар есілгендей

Мың-мың айдаһар көсілгендей

Бұралаңдап,

Шұбаландап,,

Ирелеңдеп,

Сүйрелеңдеп,

Мәңгі мұздан,

әлгі құздан,

лықсыған

тұйық судан

күркіреп құлап келеді,

дүркіреп құлап келеді.

Бұл суреттен және поэманың ұзына бойына қайта орала соғып, сел кейпін бейнелей көрсетіп отыратын жолдардан сұрапыл оқиғаның кейпін аңғарамыз.

           

Сөзіміздің басында айтқандай, сел туралы дастан осындай қоғамдағы адам орны туралы, оның ақылы мен санасы туралы толғаныс, ода.

           

Жұбан Молдағалиевтің поэма жазудағы машықтығы өзгеше – оның ақындық тұрпат-тұлғасына сай. Қазақ әдебиетінде поэма жазбайтын ақын жоқ та шығар.

Оның поэмалары көбіне нақты оқиғалардан біраз аулақ, ал нақты батыр, қайраткер тұлғадан мүлде қашық жайларға бағышталады. Тек «Жесір тағдыры» мен «Сел» ғана нақтылы өмірді, нақтылы оқиғаны алғандай. Ал басқа поэмалары түгелдей дерлік лирикалық толғаныстарға құрылған. Оның ең биігі «Мен қазақпын» поэмасы.

Жұбан шығармашылығын тұтас алып қарағанда, соңғы ширек ғасырда оның ірі тұлғалы ақын болып қалыптасқанына қол қоямыз. «Қазақ» өлеңінен «Мен-қазақпын» поэмасы туғаны сияқты, басқа көптеген өлеңдерінен басқа көптеген поэмалар басталғаны сияқты, ақынның өзі де өмірінің ақырына дейін иірімі мол поэзия ағымымен бірге келді.      

Жұбан Молдағалиев – қазақ қаламгерлерінің қатарына ұлы Отан соғысы жылдары келген ұрпақтың ірі, талантты өкілдерінің бірі еді. Сондықтан олардың жырлары ерлікке, отан сүюшілік сезімге, жеңіске деген сенімге толы келеді. Бұл ерекшеліктер Жұбанның 1949 жылы шыққан алғашқы жинағы «Жеңіс жырларынан» танылатын. Ол кезде Жұбан әлі 29 жаста екен. Сөйтсе де ол алғашқы өлеңінің ауқымынан алыстап, ұзаққа кеткен. Оның үстіне оқ пен оттың жылдары. Бірақ сол оқ пен от арасында өлең де жазылды.

Бұл жайт ақынды бірден ересек етіп, әлеуметтік, саяси құлашы кең поэзияға алып барады. әрине, қалам тартысы әлі жастықты аңғартқанымен, бірақ айтып отырған пікірі өлім мен өмір арпалысындағы жанның ойын, көңілін сездіреді. «Отан», «Бір бассаң да алға бас», «Туған елге», «Қазақ», «Шығыста туған елім бар», «Жеңімпаздар сәлемі» деген 1942-1945 жылдары жазылған өлеңдерден осы жайды аңғарамыз. «Жеңіс жырларына» енген осы және басқа өлеңдер, жырлар ақынның ойлы, қоғамдық мән-мағынасы биік поэзияға ұмтылатынын байқатады. Мәселен, лирикалық өлең деп айтатын жас жанның ішкі көңіл-күйін сездіретін шығармаларының өзін алып қаралық. «Солдат сыры», «Ғафу ет, сұлу бойжеткен», «Баурына бас хатымды», «Сағындым, Жайық», «Махаббатты таңдасам», «Мәмилаға сәлем хат» және басқа майдан шебінде туған лирикаларында ақын өлеңге ат болған ұғымдар төңірегінде қалмайды. «Қан майданда жүр солдат, қамы үшін туған елінің», қалтада жүріп тер сіңген хатымды жиренбей оқы, «қадірі мол қасиет бар солдаттың ащы терінде» деп, өмірдің ащы шындығын білдіретін өлең жолдарын жолдайды. «Ғафу ет, сұлу бойжеткен» өлеңінде «Сендік емес жүрегім, кеңес қызын сүйемін», әйтпесе, «Сүйеді кеңес қызын менің жаным» («Солдат қызға») деген жолдар ақындық биік тапқырлық болмағанымен, сол сәттің жай-күйін аңғартатын, соғыс жорығымен көп ел-жұртты, оның адамдарын, ұлы мен қыздарын көрген лирикалық кейіпкердің, әсіресе, елін сағынған, елдегі жарын сағынған жанның қалпын танытатын жолдар. соғыстан кейін жазған "Махаббатты таңдасам" (1947ж) деген өлеңінде сүйген жар, ана, ер, елге арнаған махаббаттарын айта келіп, "ғашықтың жүрегімен халқын сүйген кеңестің ардақтаймын азаматын" дейді. "Қазақ" деген өлеңін 1943 жылы жазған. Осы туындыға, жас қаламның алғаш толғанысына назар аударсақ, әлгі ер жету, есею, яғни ерте жетілу дегенді анық көреміз. біріншіден, ой, ұғым тереңдігін, түсінік молдығын аңғарамыз. нанымды, сенімді сөз-ұғымдармен ақын бұл жайды сәтті ашып көрсетеді. ел, ер салты, батырлық дәстүрі ашылады. көлемі онша үлкен емес өлеңде бұрынғы салт пен қазіргі сипатты байқататын көптеген ой-тұжырымдардың басын қайтарады. отаншылдық сезім билеген, батыр халықтың батыр ұлдарының ерлігін мақтан еткен ақын ой оятып, бой сергітерліктей жыр жолдарын төгеді. екіншіден терең мағынамен қатаршеберлік жайын сезінеміз, Ақын жалаң ұран-ураға ұрынып кетпейін дегендей, өленің шағын сюжетке, фабулаға құрады. атыс-шабыстың бір толастаған кезі болуы керек, екі қазақ ұшырасып қалып, бір-бірінен: қазақпысың, деп сұрайды. Әңгіме осыдан басталады да, "қатал пішінді, сом денелі, қос орденді" жігіт "қазақты әлі білмейтін наданға" қазақтың кім екенін тарихтан айтып, қазіргі Бауыржан мен Мәлікке келіп тоқтайды. ақынның көркемдік, шеберлік дүниесіне қарай қадам жасай бастағанын, жай хабарлама өлеңдермен қатар, ой, мән-мағынаны көркемдік түрге, формаға құя білетінін осы өлең анық байқатады. "Жеңіс жырларына" енген өлеңдерден де бұл жайды аңғаруға болады. сонымен, Жұбан Молдағалиев соғыс тудырған, соғыстан туған ақын деген ұғымды білдірмекпіз. қырық жылға таяу уақыт ішінде ақын тек соғыс жайын ғана жыр етті деуден аулақпыз. ол еліміздің бейбіт өмір дәуіріндегі сан алуан істерін, қарапайым адамның қалып-кейпін жырына арқау еткен, өрелі азаматтық тақырыпты меңгерген ақын болып қалыптасты. оның үстіне Жұбан тәріздес ұлы Отан соғысы тұсында өсіп, қалыптасқан ақындар көп. бірақ олардың бәрін бірдей соғыс тудырған ақын деп айта алмаймыз. мәселен, Әбу Сәрсенбаев, Дихан Әбілев, Қасым Аманжолов, Жұмағали Саин, Қалижан Бекхожин, т.б. Жұбан сияқты соғысқа қатысып, соғыс кезінде, онан кейінде сол жорық жылдарын жырларына арқау еткен ақындар. бірақ олар шығармашылық жолын ертерек бастаған, соғыстан бұрын-ақ белгілі ақын болып қалыптасқан жандар. Жұбан болса, балғын жасшағында әскери қызметке алынып, онан әрі соғысқа қатысып, ол біткеннен кейін де әскери істен қол үзбеген. Соғыс тақырыбы оның ерекше, өзгеше немесе жалғыз ғанатақырыбы болғаннан емес, талантының туып, басталу сәті соған тура келген дгенді айтпақпыз.

«Санаттамын, саптамын» (1978ж.) деген өлеңінде жасы келген соң, есептен шығарамыз, деген әскери комиссаиатқа ақын: «Қош, военком, саған Отан –ұлы аманат, мен кеттім», дейді де, бірақ ел басына күн туса, қайда ол дер, «тіріде мен ойламаймын шығам деп еш санаттан», деп түйеді. «Жар болсын тыныштық»(1972), «Белгісіз солдат»(1971), «Бейбітшілік армиясы»(1951), «Биік ұш, бейбітшілік көгершіні» (1952), «Сен дегенде, Ленинград»(1976), «Мамай қорғаны басында»(1973), және басқа көптеген өлеңдерінде белгілі «Жыр туралы жыр» поэмасында (1956) соғыс пен бейбітшілік, соғыс қалдырған зардаптар, естеліктер жайы қозғалады, ақын өзі бастан кешкен, жақсы білетін жайды қасиеттеп, қастерлеп, ізетпен еске ала жырлайды. Соның бір көрінісі –солдат ерлігін мадақтайтын, паш ететін белгісіз солдат қабірлері, онда лаулап жанып тұрған шырақтар. «Белгісіз солдат» өлеңінде Жұбан ұлы оқиғаға лайық ұлағатты ұғым айтады:

Ол –солдат. Ол –советтің асыл ері,

Азаттық ардагері, ғасыр ері.

Оған көп маршалдар да честь береді,

Корольдер, президенттер бас иеді.

Жұбан Молдағалиев поэзиясына тән нәрсе – ой жүйесі мен тұжырым, түйін жалғастығы, яғни айтылмақ ойдың, мән-мағынаның дәл түйінін табуы, шашырамай, жалпыламай жетелеген ой-барысының жарасымды шешім табуы, өлеңнің белгілі бір нәтижелі түйінмен аяқталуы. Өлеңдерінің биіктеп, шарықтап барып, нысанаға дәл тигендей қорытынды оймен бітуі айрықша, алабөтен көрініп тұрады. Сырт қарағанда, ақынның сөз бастауынан өлеңнің немен тынатыны белгілі сияқты болуы мүмкін. Бірақ оқи келе қайсыбір өлеңі болса да, күтпеген шешіммен, күтпеген түйінмен аяқталатынын көреміз. Оқырман бұл кезде өлең немен бітерін білмей, ақын ойының жетегімен жүре береді. Оқырманды қызықтырып, жетелей отыратын осы қасиет бір ерекшелік, жиі кездесе бермейтін қолтаңба. 1966ж.шыққан «Махамбет қабірі басында» деген өлеңінде -

Жермен жексен, шөп басқан төмпешіктен

Көз ала алмай тұрмыз біз көп кешіккен,-дейді. Мұнда арманда кеткен ақын жайы, батырдың қаны төгіліп, «бармағын шайнап өткен жер, қанжығаға басы байланып, барымта болып кеткен жер» деп Қарой жерін жырлайды. Мұнда Махамбеттің өз ырғағы өлеңге еніп, ажар беріп тұр. Ақын Махамбеттің өзін сөйлеткендей, оның отты жырының үлгісін өз өлеңіне қалып етіп алып, ой мен сезімге бірдей әсер ететін толғау туғызған. Осы өлеңде Жұбанның алып отырған тақырыбына қарай, Махамбет өрнегіне әдейі барғаны жарасып-ақ тұр.

Әркім толқып, томсарып әр ойда тұр,

әр жүректе от жырдан арай да тұр.

Жырдың басын алатын күш жоқтығын,

Көзбен көріп көгерген Қарой жатыр.

Ақынның мұндағы өзіндік жаңалығы: «Осы Қарой осы жер арулап ұлын жуған жер» немесе: «қанжығаға басы байланып», деп келеді де, енді «жырдың басын алатын күш жоқтығын» көрген бұл жер деген түйінмен тоқтайды. өлеңнің басындағы екі жолға және Қаройды алғашында «аптап дала, айдала» дегеніне назар аударсақ, енді соның бәрін яғни жыр өлмейтіндігін «көзбен көріп көгерген Қарой жатыр» деп ер мен ел арманының қабысқан орындалған сәтін білдіріп тұрғанын аңғарамыз.

Жастық шақ туралы көп өлеңдерінің бірі «Қоштасу» (1970).  Дұрысында, ол жастық шақтың өтіп кетккені жайында өлең.

Кеше мен, уыз жігіт, тоя таттым

Қызығын сыз окоптың, от құшақтың,

немесе:

Әлі де ырызық көп желінбеген,

кім алды жігіттіктің желін менен,- дейді ақын. Осындай өкінулер, «жас дәурен», «хас сиқырмен арбасулар» айтылады. Көп өкініштерден кейін ақын:

Жас дәурен, қимасам да қоштасайын,

Жарасам ағалыққа, аталыққа,-дейді. Бірақ мынадай қорытынды ұсынады:

Тән емес, жан сұлуын сұрады ерлер,

Ардақтап адамдықты тұрады ерлер.

Жастық пен махаббатты жырлаймын мен,

Жырлаймын сендер үшін, мұрагерлер.

Бұл ақынның елуге келгендегі өлеңі, жастықпен «қоштасқан» кезі. Келесі «Елуден асқанда» (1972) деген өлеңінде ақын сол идеяны әрі қарай өсіргендей.

Артымда-сүрлеу сайраған,

Алдымда тың бар!

Ілгері ғана!-деймін мен,

Жүрісті үзбен.

Іздемен бақыт кейіннен-

Сүрлеуден, ізден.

Бір ауыз өлең болса да,

Алшаңдап тусын.

Бір аттар күшім қалса да,

Алға аттап тынсын.

Мұнда ақын тек өз жайын айтып отырған жоқ. Бұр әрбір адамның, тіпті ақын емес жанның да ойланар жайы. өлеңде әдемі, орынды табылған келісті философиялық жолдар бар.

Барады жас шақ алыс қап,

Күн өткен сайын.

Барады жат боп таныс бақ

Түн өткен сайын.

Көкжиек алда, артта да-

Қай жағы жарқын?

Қараймын жасқа, қартқа да-

Қайсысы жақын?

Шегінсем жүрген ізіммен

Қайтар ма жас күн?

Арамыз қашан үзілген?

Қайсымыз қашқын?

Лирикалық кейіпкердің толғанысымен ақынның басқаларға ой тастап отырғаны белгілі. өлең былай аяқталады:

Көлеңке қашан ұзарды?-

Байқамай қалдым.

Көкжиек неге қызарды?

Батар ма бұл күн...

Кейде бұлай айту да керек. Оңы мен солын, алысы мен жақыны, кешегісі мен бүгінін ойламайтын жан жоқ, кісі ертеңін, алдын ала ойлайды. Қоғамда атқарылып жатқан сан алуан істер, бастамалар, жаңа өрлеу, жаңа идеялар Жұбан өлеңдерінің желісі. Әр тұстарда жазылған «ортақ баяндама», «алтын арқа», «біз жырлаймыз», «тың туралы жыр», «дала суреттері», «тың жердің тұңғыш тұрғыны», «бәркеледі» және т.б. Орал, Жайық, Көкшетау жайындағы өлеңдерінде өзгерген өңір жырланады, оның кешегісі мен бүгіні, берекелі еңбек иелері -әйгілі, абыройлы еңбекқор жандар бейнесі суреттеледі.

«Ар-ұят туралы» өлеңінде ұят пен ар, адамдық пен езгілік жайында едәуір ұтымды, орынды тұжырымдар айтылады.өлең ақынның өз қолтаңбасына лайық көтеріңкі уағызбен аяқталады:

 

Қанша жан, қай заман озбасын,

Намысын қорғады барымен.

Жасаңдар, жасаймын өз басым,

Ардагер Октябрь арымен.

Адамды мадақтаумен қатар, ақын оның кейбіреулерінің осал, жағымсыз, ұнамысз, жексұрын кейіптерін де қалам ұшынан тыс қалдырмайды. Алдымен достықты, бауырмалдықты паш етеді. Сыйластықты, қайырымдылықты жырлайды.

Адамды тіріде тек бағалайық,

Ардақтап, апалайық, ағалайық..

Өлген соң өзі жайлы некрологті

Оқуға дананың да шамасы жоқ. (1973)

Тұрмайды өлгеннен соң соққан белгі

Бір ауыз жылы сөзге тірідегі.

Сонымен бірге ақын күйректікті, солқылдақтықты жаратпайды:

Қорқақтар құлдыққа көніпті,

Батылдар дауыл боп төніпті.

Өзін жеңсе, ажалды да жеңеді

Ажалдың да әлсіздері ғой сенері.

Бар әркімні өз өмір, өз мінезі

Жайылады қой ықтап, жылқы желдеп.

Дүмпуіл тауларды да төңкереді,

Осы бір қуаты ғой ең керегі.

Оқа емес жарықшағы жанап өтсе,

Қорқақтар қарап жүріп еңкейеді.

Адамның жарамсыз қылықтарын айтқанда ақын ерекше жігерленіп, ашынатын сияқты оған өзінің төзе алмайтын жай-күйін білдіргендей. «Бір жолдас» деген өлеңінде ождан мен мансап жайын әңгіме етеді, яғни мансапқорлықтың адам мінезін, құлқын қалай өзгертетінінің көрсетеді. Облыстағы бір жолдас қияннан көзі шалса болғаны, қолпаштап қолды бір қысқалы жүгіреді екен. Бір күні ол Алматыға қызметке ауысыпты:

Қонжиды астаналық бір столға,

Қуандым, білмей кенет өзгерісін.

Мен оны құттықтадым сол тұрғыдан,

Ұстап бір жиналыста қолтығынан.

Тигендей болды қолым монументке,

Қараған сұп-суық сұр зор тұғырдан.

Мұндағы «қонжиды», «монумент» деген сөздер оның желкесін үзіп тұр. Кекесін, сықақ жеткілікті, әсіресе, «монумент», «суық монумент» өте орынды табылған метафора.

«Жалақорға, күншілге» деген өдеңінде ақын осындай жандарда өші бардай, шабытана, өршелене сын айтады.

Сенен ақ сөз естімедік,

Қастық, жала қаруың.

Сүт орнына өстің бе еміп,

Әбжыланның зәруің.

Адам артықшылығын, ізгілігін жырлаған ақын, оның шерменде, пендешілік халін көргісі, мойындағысы келмейді.

Жұбан ақынның көп өлеңдері әйел қауымына, қазақ әйелінің бұрынғы-соңғы халіне, әйел-ана, әйел-жар, әйел-қарындас, қыз деген қасиетті тақырыпқа арналған. «Мен қазақ әйеліне қайран қалам» (1965), «Сен бала бол енді, ана» (1958), «Түсімде көрдім, анажан» (1966), «Өзі және көзі туралы» (1968), «біз, еркектер» (1972), «Қыз сыры» (1976), «Ғашық боп өтеміз» (1976), т.б. өлеңдерінде қазақ әйелінің, қазақ қызының нанымды, тартымды бейнелерін жасайды. Жұбан ақынның тебірене жырлап, қазақ әйелінің биік бейнесін жасаған шығармасы «Жесір тағдыры» поэмасы. Жұбан ақынның өзіндік қолтаңбасын байқататындай белгілі танымал болып кеткен өлеңдері де мол. Соның бірі «Ат дүбірі» (1969). Сонымен бірге «Мен сені өлең үшін ойлап таптым» (1970), «жығайын десе мен ккім» (1970), «Көңіл» (1971), «Армандар» (1973), «тарих туралы» (1973), «Адамдар бақытты болыңдар» (1977), «Санаттамаын, саптамын»(1978) деген өлеңдері оқырманға әсер етпей қоймайды. «Ат дүбірі» ақынның өте сәтті шыққан өлеңі. Ежелден ат құлағында ойнап өскен елдің көшіп-қонысы көп атыс-шабысы да мол болған халықтың атқа деген, жылқы тұқымына деген қалыптасқан көзқарасы бар. Бұл өлең орысшаға да аудурылып басылды.

Қазақ тілі жайындағы  ойлы, сырлы өлеңдер де көңілге қонымды. «Аманат», «Қазақшадан аударылған», «Қазақ тілі» өлеңдерінде туған тіл, оның жер мен халық, сахара даламен біте қайнасқан ата мен ана тілі екенін терең толғаныспен айтады.

Ел қаруым – қазақ тілі,

Байлық та сол ата-ббам қалдырған.

Білмесін-білсін түсімнен,

Ұқпасын-ұқсын түрімнен.

Танысын дүние ісімнен,

Танысын туған тілімнен.

Жұбан ақынның поэзиясын, өлеңдерін айтқанда, оны поэмаларынан бөліп қарағанда айтарымыз-өзіндік ерекшелігі мол, қолтаңбасы айқын азаматтық поэзияны танитынымыз ақынның қай мағынадағы өлеңін алсақ та, ең алдымен азаматтық, қоғамдық жайды, адамгершілік, ізеттік жайды бірінші орынға қояды. әсіресе, көңіл күййі, шабыт, ой мен ақыл, сана мен сезім деген ұғымдарға көп барады. «Көңіл» (1971) деген өлеңінде:

Теңіздей тебіреніп тыншымайсын,

Қуансаң-көлеңкесіз күнсің, айсың,.

Қамықсаң-қамаудағы қара күшік,

Кеудені тырналайсың, ыңсылайсың.-дейді.

Көңілге берілген бірден-бір дұрыс мінездеме осы. «Шабыт»(1969), «Мен сені өлең үшін ойлап таптым» (1970), және т.б. өлеңдерінде ақын көңіл күйі, шабыт жайында үлкен аллегория, тың теңеу-суретпен тебірене айтады. «Салт пен мода» өлеңінде:

Поэзия ол –асыл—ойдың ьиігі,

Жан-жүректің қуанышы, күйігі.

Поэзия ол –көркемдік те кеңістік,

Шолақ көйлек емес оның киімі,- деген түйінмен поэзия орнын да, оған мода жүрмейтінін де байқатады.

Жұбан өлеңдерінде қандай тақырып қозғалса да негізгі ой әлеуметтік, өмір-тұрмыстық ұғымға барып тіреледі. Соңғы жылдардағы өлеңдерінде ақын ойлану, толғану, сырласу лирикасына көңіл бөледі. Жақсы мен жаман, ізгілік пен езгілік, дос-дұшпан деген сияқты адаммен егіз кесір-кесапат пен қадір-қасиеттер жайында сыр шертеді. Шалқысын көңіл шалқысын,

Жақсыға күндей балқысын.

Жаманға ысырап бомасын,

Шаттансын жер мен халқы үшін. Осы «Шалқыма» (1977) өлеңінде Жұбан басқа көптеген әр қилы, әр сырлы туындыларында көрініс берген өсу, өну, ұлғаю сияқты философиялық ой-түйінді біраз ілгері дамытқандай.

«Парыз бен міндет»

Ж.Молдағалиев қазақ қаламгерлерінің қатарына ұлы отан соғысы жылдары келген ұрпақтың ірі талантты өкілдері. Сондықтан оның шығармалары негізінен ерлікке отансүйгіштік сезімге жеңіске деген сезімге толы. Туған елге ата анаға жар мен балаға деген сағыныш сезімі олардың лирикалық жырларын 30-жылдардың патетикалық сарынына саналы түрде бас тартуға итермеледі. Ж.Молдағалиев өз халқына деген шексіз сүйіспеншілігі мен айрықша адалдығын сан рет дәлелдеген аяулы тұлға. Ол тар шеңбердегі ұлтжандылыққа бой алдырмаған. Ел ішіндегі бірлік пен ынтымақты ерекше қадір тұтқан тұлға. Жұбанның ақындық даңқын көтеріп оның есіимін әлемге мойындатқан щығармасы «Мен қазақпын». Бұл туындысында ол лирика публицистикалық стильде қазақ халқының өткен өмірі тағдыры жайлы толғаныс жасады. Қазақтың ұлттық сипатының қалыптасу жолы оның ерлік дәстүрі рухының жоғарылығы елі мен жері оның байлығы адамдары жайлвы бейнелі пафосты жыр төкті.  әсіресе еліміз егемендік алған кезде қазақтығымызды оның азаттық жолындағы мың өліп мың тірілген күндерн еске алғанда Жұбан жыры тым жақын естіледі. Сол кездегі бұндай поэманы жазуы өліммен бірдей еді. Ол оның бірінші ерлігі.  Мен қазақпын деген бірауыз тақырыбының өзі бір поэманың жүгін көтеріп тұрды. Поэма 1964 жылы жазылған. 1986 жылы желтоқсан оқиғасы кезінде Жұбан Мен қазақпын идеясының жүзеге асқанын көзімен көргендей болған шығар. өйткені сол күндері жазушылар одағының залында өткен Колбин қатысқан жиналыста ол қазақ халқының ұлтшыл деген айып тағылуына алғашқылардың бірі болып соққы берді. Бұдан артық қайсарлық, бұдан артық ерлік керек пе? Ол өз халқының нағыз патриот ақыны екенін дәлелдеген болатын ақын Фариза Оңғарсынова. Жұбан молдағалиев есімі қоғамымыздың демократиялық тұсында шамшырақтай жарқырап халқына қызмет етіп оның поэзиялары қазақтың мәңгі өлместей мұраларына айналатыны сөзсіз. Ақынның 90 жылдық мерейтойында көптеген ақын-жазушыларымыздың Жұбан жырларының өмірге келуіне үлес қосып келеді. Жұбан ұлттық беті мол шығармаларында қазақтың ұлттық мінезі мен терең ашып бейнелейтін эпик ақын болып қалары сөзсіз.

Қазақ халқының біртуар перзенті Ж.Молдағалиевтің еліміздің бүгінгі болашағына сіңірген теңдессіз жанқиярлық еңбегі жалынды шығармалары қаламнан туған асыл мұралары арнайы зерттелуі тиіс. Жұбантану ғылымын дамыту одан әрі жандану қажет.